सान्टगुफा जाजरकोट
सान्टागुफा जाजरकोट जिल्लाको भेरि नगरपालिका २ मा अवस्थीत छ । यस जिल्ला सदुरमुख खलनगा देखि ११ किलो मिटर उत्तरि पुर्वी क्षेत्रफलमा फैलियको छ । यस गुफाको बनोट ओडार जस्तो देखिय पनि यसको भित्रिभागमा घर जस्तो छ । यस गुफमा प्रकृतीले आफै बनेका गणेश जस्तो आकृती भएको साथै विभिन्न किसिमका देवीदेवता हरुको छाप जस्ता आकृतीले निकै सुन्दर सौन्दइता भएको यस गुफा बाउनथानमा अबस्थित छ । यस गुफा १८३८ मा रिसिहरुले दुध चडाउने गरेपनि २०५८ देखि भने यो गुफा प्रचार र चर्चामा आयको हो ।
पुर्णिमा औसि एकादसि हरेक चाडपर्वमा पुजा पाढसगै भजनकृर्तन गरी पुजापाढ गर्ने गर्छन । गुफा भित्र चमेराको वथान सगै विभिन्न चित्रकलातमक सिलामा स्पस्ट देखन सिकन्छ । आज सम्मा यस गुफमा ६० मिटर सम्मा मानिस जना सफल भयका छन भने तेहा भन्ना भित्र धेरै भएको भन्ने स्थानियको भनाई छ । विशेष गरि शिवरात्रिको दिनमा रातभरजागरम गनेगर्छन ।
मानिसहरु यस गुफा हेर्न यहि स्थानियहरुनै जाने कुनै मौकाचान्समा वाहिरी पर्यटक हरु आउने गरेको देख्न सकिन्छ । कयौ विद्यायलका विद्ययार्थीहरु वनभोज खानकोलागी पनि जाने गरेो पईछ । यहि सान्टगुफा जस्ट माथी सिदापाइला रहेको छ । यस सिदापाईला र सान्टगुफा एक आपसमा जेडियका छन । सान्टगुफा सिदा तलपर्छ भने सिदापाइला माथी पर्ने गरेको छ ।
यस सिदापाइलामा भगवान सिव गाई हरुको छाप रहेको र धेरै अगाडि सिद्यद बसेको हुनाले सिलापाइला राखियको हो यहा स्थानियले भन्ने गरेको पाइन्छ । सिदापाइलामा पनि चाडपर्व आउदा सवै गाउँले मिलेर भजनकृतन गरि एक रात विताउने गरेका छन । तेहा गई पुजाआर्जना गदा सिदले नसराफने भन्ने यहाका स्थानियको विस्वास रेहेको पाईछ ।